mono no aware …
Eerder deze week las ik in NRC over Alpha, een karakter in ’n Japanse manga, met een sfeer van mono no aware : de Japanse traditie, die de schoonheid van het voorbijgaande benadrukt. Die weemoed is heel fijn door dit verhaal verweven, zo schrijft de recensent – en deze zorgt voor continuïteit in de vertelling :

in a fleeting instant
when a vague future
gets born into now
and moves on …
into things past
like cherry blossoms
will likely sustain …
their fragile beauty
only for a day …
i sit and muse
near some stream
and hear a distant bell


Mooi of nuttig ?
In de NRC van 1 mei jl. las ik een stukje van Bianca Stigter over deze dodecaëder, een voorwerp uit de Romeinse tijd, waarvan we niet weten, waar het voor heeft gediend …
In onderstaande sectie de weergave van een dialoog met ChatGPT, om dit voorwerp in een nieuw licht proberen te plaatsen ( door te klikken binnen onderstaande afbeelding, kun je de dodecaëder laten draaien met je muis )
Interactief model: bekijk hieronder een 3D-weergave van de mysterieuze Romeinse dodecaëder.
De betovering van het onbekende: de Romeinse dodecaëder
Soms stuit je in een museum of krant op een voorwerp dat zich koppig onttrekt aan de logica. Geen handleiding, geen bron, geen uitleg – alleen vorm. Zo’n voorwerp is de Romeinse dodecaëder: een twaalfvlak van brons, met vijfhoekige zijden waarin ronde gaten zijn uitgespaard, en bolletjes op de hoeken – even mysterieus als fascinerend.
Sinds de eerste vondst in 1739 zijn er meer dan 130 van deze objecten opgedoken, voornamelijk in gebieden ten noorden van de Alpen. Ook Nederland telt een paar exemplaren. Ze dateren uit de eerste vier eeuwen na Christus en variëren in grootte van een pingpong- tot een tennisbal.
Maar wat is het ? Waarvoor diende dit voorwerp ? Daar wringt de schoen – niemand die het weet …
De wetenschappelijke wereld is al eeuwen aan het speculeren. De lijst van theorieën is inmiddels indrukwekkend: meetinstrument, sterrenkundige rekenhulp, handschoenenbreier, kaarsenhouder, magisch object, kinderspeelgoed, wapenonderdeel… Zelfs een kikkererwtengroottemeter is geopperd. Maar geen enkele hypothese is sluitend, en geen Romeinse bron maakt er ook maar melding van.
“Met dat weten gaat ook iets verloren. De gloed van het raadsel.”
– Bianca Stigter, NRC 1 mei 2025
Anders dan bijvoorbeeld het beroemde mechanisme van Antikythera – dat aanvankelijk ook een raadsel was maar inmiddels wordt erkend als de eerste analoge computer – blijft de dodecaëder een vraagteken in brons.
En misschien is dat wel precies de waarde ervan.
We leven in een wereld die verslingerd is aan verklaringen. Alles moet nut hebben, een doel, een herkomst. Maar soms is het juist het niet-weten dat inspireert. De dodecaëder is als een cadeau dat nooit wordt uitgepakt. En in die geslotenheid schittert het.
Laat het mysterie leven
Misschien moeten we de dodecaëder niet willen oplossen, maar omarmen als een echo uit een wereld die ons ontwend is geraakt. Een stille getuige van iets – een gebruik, een geloof, een spel – waarvan het verhaal verloren is gegaan. Een bronzen fluistering van het verleden, zonder ondertiteling.
En juist dat maakt het zo’n prachtig object voor deze tijd: waarin we overspoeld worden door data, maar hongeren naar betekenis.
Wat onze fascinatie verraadt
Dat we ons blijven vastbijten in het raadsel van de dodecaëder zegt misschien meer over óns dan over het object zelf. We leven in een tijd waarin alles verklaard, geanalyseerd en geclassificeerd wordt. Een onbekend voorwerp tart die neiging. We willen het begrijpen, omdat we het dan kunnen plaatsen. Maar wat als dit voorwerp zich daaraan onttrekt?
Misschien dwingt de dodecaëder ons tot iets wat zeldzaam geworden is: accepteren dat we het niet weten.
En in plaats van frustratie levert dat soms iets verrassends op: verwondering.
Artefact of kunst?
Wat gebeurt er als een gebruiksvoorwerp zijn gebruik niet meer prijsgeeft? Misschien verandert het dan vanzelf in iets anders: kunst. Zonder doel blijft er enkel vorm over – en interpretatie. De dodecaëder komt zo in de buurt van een sculptuur : symmetrisch, mysterieus, esthetisch geladen. Als we het nut niet meer kunnen achterhalen, mogen we het dan beschouwen als een kunstwerk ? Misschien was het dat altijd al, en zijn wij degenen die het verkeerd proberen te lezen …


In Memoriam
Jan Terlouw
Afgelopen week is Jan Terlouw
( * 15 nov 1931 ) over de drempel gegaan – voor lezers van Trouw is hier eventueel de obituary te lezen die Jan Scholten over hem schreef in de Verdieping van zat 17 mei.
één van mijn lievelingsboeken is Terlouw’s Koning van Katoren : in dit boek is het verhaal over tovenaar Pantaar mij altijd bijgebleven … Pantaar gaat namelijk langs de deuren en vraagt om een écht offer van de persoon bij wie hij aanbelt, iets waar ze in hun hart mee verbonden zijn, iets dat ze node zullen missen, zoals de versleten pop van het kleine meisje, dat haar pop weggaf aan hem, omdat hij er zo eenzaam uitzag …
door hem te helpen, komt Stach er achter, wat het geheim is van Pantaar : het voortbestaan van die hele gemeenschap hangt af van het brandend houden van een vuur, dat vraagt om échte offers …
wanneer ik dit verhaal vertel, noem ik ook altijd het verhaal uit de Chassidische traditie, over de Llamed Vow, een groep van 1.500 rechtvaardigen, die via hun ( meestal anonieme ) lijden, het voortbestaan van deze aarde waarborgen.
S i l o u a n s S o n g
laat mij deze Blog afsluiten met Arvo Pärt’s Silouans Song, de theme-song van de film the Good Shepherd uit 2006, met Matt Damon, die te beluisteren is op Youtube.
Deze muziek spant voor mijn gevoel in perfecte zin de boog tussen de mono no aware sfeer uit het begin en de bereidheid tot het brengen van offers op het einde, vanuit de verwondering van het middendeel.
