Sophie von Kühn …

Eind augustus heb ik deelgenomen aan een Novalis reis : ik het kader van deze reis zijn we ook langs geweest op het kerkhof in Grüningen, waar Sophie von Kühn waarschijnlijk begraven ligt. Novalis leerde Sophie kennen, toen ze 12 jaar oud was, en hij werd direct geraakt door haar. Een bezoek aan haar graf, na haar overlijden op 15-jarige leeftijd, inspireerde hem tot het schrijven van Die Hymnen an die Nacht.
Dit kerkhof annex bijbehorende Petruskerk bevindt zich op de Kirchberg in Grüningen, een plekje waar het inderdaad goed toeven is, mooi verzorgd met een fijne energie en een wijds uitzicht over de velden. Op de dag dat wij er waren was het ginds prachtig weer, met geweldige wolken-formaties, die zeilden over een strak-blauwe lucht

Toen ik voor het eerst hoorde over Sophie, hoe ze op jonge leeftijd geraakt werd door de ontmoeting met Novalis, niet veel later ernstig ziek werd door een Leberentzündung, hetgeen in die tijd – de periode van de Franse Revolutie – waarschijnlijk veroorzaakt werd door Tuberculose (daarover méér in een volgende blog), wilde ik graag wat meer over haar achtergrond weten. In de dbnl, de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren, vond ik hier een artikel uit 1925 van een zekere N.J.H. Swierstra, die hun beider lotgevallen beschreef. Swierstra begint met deze sfeerschets :

Ik zie voor me twee jonge lichtgestalten, hand in hand gaande in korten tijd door het aardsche leven, tot de wijze dood van de eene maakte een stil en roerloos beeld en den anderen nog slechts enkele jaren liet leven, om zich door het cultiveeren der gedachtenis aan het schoone meisje te laten voeren tot een cosmische schouwing der liefde en tot God…
Wij willen trachten het verhaal van de liefde van Novalis en Sophie von Kühn nog eens in herinnering te brengen.

op pagina 160 komt hij met deze typering van Sophie – tegenwoordig zouden we haar wellicht een Tomboy noemen :

En toch een kind nog; nauwelijks 13 jaren, jongensachtig in gestalte en houding; naar het portret te oordeelen een overmoedig trekje om den mond; als een jongen stoeiend en ravottend met knapen en meisjes van haar leeftijd; vermetel klauterend op steile trappen en klimmend over muren; op een boomtak gezeten, haar speelgenooten werpend met onrijpe vruchten: een wildeman. En dan weer in eens heel ernstig en peinzend; de groote, donkere oogen vol van de vraag naar het mysterie, de heerlijke onschuld der naïeve onbewustheid; rondom het voorhoofd de hel-blonde krullen doorzinderd van zonnegoud: een schoon, poëtisch kind, waarin de jonkvrouw sluimert, gelijk de grillen van April den glorieuzen bloei van Mei aankondigen.

En ook al herkende Novalis als dichter intuïtief wat tot zijn eigen sfeer behoorde, toch vervolgt Swierstra mi. terecht op pagina 166 :

Hij bood Sophie een zielevoedsel, waarvoor haar jeugd, haar ontwikkeling, haar kinderlijk gemoed nog niet sterk, nog niet volgroeid genoeg waren, het te verteren. Ze voelde zich verlegen onder zijn goed gemeende diep-gevoelde poëtische betuigingen – is het wonder, dat na een jaar van onbeperkt geluk ten slotte de illusie bij hem zelf, door eigen schuld, dreigde verstoord te worden?

en van daar is het voor mij nog maar een klein stapje naar :

arm kind, zestien lentes zo pril –
ach, wat lig je hier stil,
langs de kant van de weg …
– Boudewijn de Groot